نوعی بیماری ویروسی است که در گونه های مختلف پرندگان باعث ابتلاء دستگاه تنفسی، گوارشی و سیستم عصبی شده و باعث مرگ و میر بسیار بالایی بین پرندگان می شود. اولین بار در سال 1878 در بین مرغهای اروپا شایع شد و با عنوان طاعون مرغی شناخته شد. آنفلوانزای پرندگان می تواند در بیشتر گونه های پرندگان بروز نماید.عفونت مرغ های دانه خوار مانند مرغ و بوقلمون نسبتا شایع می باشد. گونه های H5 و H7 که دارای پاتوژنسیتی بسیار بالایی می باشند، باعث مرگ و میر بالایی می شوند. ویروس آنفولانزای پرنده یکی از گسترده ترین بیماری های گزارش شده در پرنده است. پرندگان آبزی که آزادانه پرواز می کنند میزبان طبیعی ویروس آنفولانزای تیپ A هستند. چرخه ی پویای عفونت بین پرندگان آبزی رخ می دهد که بسیاری از آنها مهاجر هستند که بین آنها می توان به مرغ و دیگر حیوانات اشاره کرد.

امروزه اورتو میکسو ویریده به عنوان علت شمار زیادی از بیماری ها و عفونت های طبیعی بویژه سیستم تنفس بالایی و پایینی در انسان، اسب، خوک های اهلی، سگ و انواع گونه های پرندگان شناخته شده است. بیماری های پراکنده در سمور و گونه هایی از پستانداران دریایی رخ داده است .

عفونت پرندگان اهلی با ویروس آنفلوانزا به طور معمول علایمی اعم از عفونت های بدون علامت تا بیماری های تنفسی و کاهش تولید تخم مرغ و بیماری های شدید سیستمیک 100% کشنده ایجاد می کند. بیماری ایجاد شده به سویه ی ویروس، گونه، سن و وضعیت ایمنی پرنده ی مبتلا بستگی دارد. بیماری با کشندگی بالا معمولا در نتیجه ی عفونت با ویروس آنفلوانزای با پاتوژنسیتی بالا (HPAI) ایجاد می شود. بیماری معمولا در عفونت های ویروس آنفلوانزای پرندگان آبزی خود را نشان نمی دهد مگر اینکه سویه ی درگیر کننده ویروس H5N1 باشد که HPAI است.

زیان های اقتصادی ویروس آنفلوانزا بستگی به سویه ی ویروس، گونه ی پرنده ی مبتلا، تعداد مزارع درگیر، روش های کنترلی استفاده شده و سرعت اجرای استراتژی های کنترلی و ریشه کنی دارد. بیشترین شیوع و خسارات اقتصادی ناشی از همه گیر شدن HPAI و LPAI در گله های تجاری پرندگان، بویژه مرغ و بوقلمون رخ می دهد. در بعضی از کشورهای در حال توسعه، H9N2، H5N2 و H6N1LPAI در گله های تجاری انزوتیک شدند. از سال 2003، H5N1 HPAI در پرندگان محلی به ویژه اردک های اهلی در برخی از کشورهای آسیایی و آفریقایی انزوتیک شده است.

خسارات مستقیم شیوع HPAI شامل عوارض بالا، تلفات، کاهش جمعیت و نابودی هزینه ها، تمیز کردن و ضدعفونی، قرنطینه و مراقبت از هزینه هاست. هزینه های غیر مستقیم از جمله؛ خسارات جبران نشده ی صنعت طیور که شامل خسارت دائمی یا موقت در صادرات طیور، از دست رفتن در آمد کارگران و جوامع در طول تولید پایین، افزایش هزینه های مصرف کننده ناشی از کاهش تولید محصولات پرنده و کاهش توان خرید مصرف کننده به پنج تا ده برابر می باشد.

ویروس آنفلوانزا در همه ی گونه های میزبانی سازگاری نشان داده و به سهولت بین افراد یک گونه منتقل می شود. اگرچه نادر است، اما همه ی ویروس های آنفلوانزا یا ژن آنها به انسان منتقل می شود. ویروس آنفلوانزا به یک بیماری همه گیر حاد اشاره دارد که به سرعت باعث انتشار تب نزله ای در انسان می شود که به دلیل ویروسی از خانواده ی ارتو میکسو ویریده ایجاد میشود. عامل آنفلوآنزای پرندگان, ویروسی از خانواده ارتو میکسو ویروس هاست که RNAدار تک رشته است

نشان داده شده است که ویروس آنفلوانزا به طور طبیعی طیف گسترده ای از پرندگان اهلی و وحشی، به ویژه پرندگان آبزی آزادزی را آلوده می کند. بعضی از ویروس های آنفلوانزا پرندگان وحشی زمینی را درگیر می کند: این پرندگان منبع و مخزن اصلی عفونت را نشان نمی دهند، اما به طور بالقوه نقش مهمی را در انتقال ویروس H5N1 LPAI بازی می کنند. به طور خلاصه، ویروس آنفلوانزا از بیش از 90 گونه پرندگان آزادزی به نمایندگی 13 راسته جدا شده است؛ که از جمله ی آنها می تواند به ماکیان سانان(کبک، قرقاول و..)، غازسانان (غاز، اردک و ..)، کبوترسانان (کبوتر)، گنجشک سانان (فنچ و ..) و .. اشاره کرد.

در مطالعات تجربی نشان داده شده است که سویه های خاصی از ویروس، خوک، موش خرما، رت، خرگوش، خوکچه هندی، موش، سگ، روباه، گربه، سمور، پریمات های انسان و غیر انسان را آلوده می کند.

بیماری به وسیله زیر گونه های مختلف ویروس آنفولانزا ممکن است تولید شود. بیماری های ایجاد شده با زیر گونه های مختلف در شدت بیماری از مرگ ناگهانی با هیچ علامت بالینی تا فرم خفیف و حتی عفونت غیر آشکار متفاوت است.

اولین نشانه ی HPAI در مرغ و بوقلمون شروع ناگهانی مرگ و میر در گله است که ممکن است در عرض چند روز به 100% برسد. شکل حاد بیماری که به طاعون پرندگان معروف است (Fowl plague)، معمولا در ماکیان دیده می شود نشانه های بیماری ممکن است مربوط به دستگاههای تنفسی, عصبی یا روده ای باشد.در پرندگان اهلی مانند بوقلمون و ماکیان علایم بالینی منعکس کننده ی تکثیر ویروس و آسیب به ارگان های احشایی مختلف و سیستم قلبی عروقی و عصبی است. علایم بالینی که ممکن است با مرگ و میر بالا همراه باشد، اگر پرنده به مدت 7-3 روز زنده بماند، شامل بی حالی، کاهش معنی دار مصرف آب و خوراک، ضایعات احتقانی و خونریزی دهنده در پوست، کبد، طحال، قلب، کلیه و ریه ها، توقف تخم گذاری، علایم تنفسی، رال های نایی، خس خس کردن، ترشح زیاد از چشم ، تورم سینوس ها، ادم سر و صورت، خونریزی زیر جلدی با سیانوزه شدن پوست به ویژه در سر و ریش، اسهال و گاها علایم عصبی مانند لرزش سر و گردن، عدم توانایی در ایستادن، گردن پیچ، فلجی، اپیستوتونوس و سایر وضعیت های غیر طبیعی قرارگیری سر است. در این شکل از بیماری تلفات زیاد و تا مرز صد در صد است. این نشانه ها در مرغهایی دیده می شود که بیماریشان یک تا دو روز دوام داشته باشد. در پرندگانی که به طور ناگهانی تلف می شوند ممکن است هیچ کدام از این علایم وجود نداشته باشد. در هر صورت علایم ایجاد شده به حدت ویروس بستگی دارد.

شیوع آنفلوانزای تحت حاد غالبا علائم تنفسی، گوارشی و ادراری، از قبیل سرفه, صدای تنفسی و صدای رال, عطسه، خس خس، ریزش اشک و تورم سینوسها را به همراه خواهد داشت. تولید تخم مرغ کاهش یافته و ممکن است اسهال نیز وجود داشته باشد. علاوه بر این پرنده علایم عمومی مانند بی حالی، پرهای ژولیده، کاهش فعالیت، کاهش مصرف خوراک و اّب را نیز نشان می دهد. خیز بافتهای سر و صورت و یا علائم عصبی نیز رخ می دهند. لاغری نیز گزارش شده، اما نادر است.

در موارد با ویروس های حدت کمتر، بیماری های قابل توجه ممکن است ایجاد شود. در عفونت های بدون عارضه، ویروس آنفلوانزا ممکن است منجر به کاهش تولید تخم مرغ، بیماری های تنفسی، بی اشتهایی، افسردگی، تورم سینوس مرگ و میر کم، شود.

میزان مرگ و میر

در مرغ، بوقلمون و سایر ماکیان به اندازه علایم و بسته به بیماریزایی، سن میزبان، شرایط محیطی و عفونت های همزمان، مرگ و میر متفاوت است. برای ویروس LPAI، میزان شیوع بالا و میزان مرگ و میر پایین می باشد. میزان مرگ و میر معمولا کمتر از 5% است مگر اینکه همراه با یک پاتوژن ثانویه یا بیماری دیگر در پرنده ی جوان همراه باشد. به عنوان مثال در سال 1999، در شیوع H7N1 LPAI ایتالیایی، میزان مرگ و میر تا 97% در پولت های بوقلمون با سن کمتر از 4 هفته همراه با پاتوژن های ثانویه مشاهده شد.

در آلودگی به ویروس HPAI میزان مرگ و میر بسیار بالاست (89%-50%) و می تواند در برخی از گله ها به 100% برسد. به طور معمول ویروس به سرعت در مزرعه با نرخ مرگ و میر بالا (70%-100%) بین پرندگان منتشر می شود و در عرض 5-3 روز علایم بالینی اولیه اتفاق می افتد، اما در پرندگانی که در قفس نگهداری می شوند، انتشار ویروس کندتر بوده و 15-10 روز طول میکشد.

دوره كمون در تلقيح وريدي ويروس سه ساعت و در بروز طبيعي بيماري در داخل يك گله 14ـ3 روز مي‌باشد. دوره كمون به  ميزان ويروس، روش مواجهه، گونه پرنده‌ درگير و توانايي شناسايي علايم باليني دارد.

علایم کالبدگشایی

ضایعات کالبدگشایی به شدت براساس محل و شدت، گونه ی میزبان، بیماریزایی ویروس و حضور پاتوژن ثانویه متغیر است.

در اشکال خفیف بیماری در ماکیان، شایع ترین ضایعات در دستگاه تنفسی به خصوص سینوس ها به صورت التهاب نزله ای، سروزی-فیبرینی، چرکی یا فیبرینی-چرکی می باشد. موکوس نای ممکن است ادماتوز شده و گاها دچار خونریزی شود. اکسودای نای از سروزی تا پنیری متفاوت است. التهاب کیسه های هوایی فیبرینی یا فیبرینی-چرکی گاها دیده می شود. التهاب فیبرینی-چرکی غالبا همراه با یک پاتوژن ثانویه رخ می دهد. سینوس infraorbital ممکن است متورم شده و همراه ترشحات موکوسی-چرکی بینی دیده شود. برونکوپنومونی فیبرینی-چرکی ممکن است همراه با عفونت های ثانویه مانند پاستورلا مولتوسیدا یا اشرشیا کولای دیده شود. التهاب نزله ای تا فیبرینی ممکن است در کیسه های هوایی و حفره ی صفاق دیده شود و پریتونیت ناشی از زرده ی تخم مرغ مشاهده شود. انتریت نزله ای تا فیبرینی در سکوم و روده، به ویژه در بوقلمون، مشاهده شود. ترشحات التهابی ممکن است در اویداکت تخم گذارها پیدا شود و چند تخم مرغ آخر رسوب کلسیم کمی برروی سطح پوسته ی خود دارند. تخم مرغ ها ممکن است شکننده شده و رنگدانه ی خود را از دست بدهند. در فولیکول های بزرگ تخمدان خونریزی رخ می دهد. اویداکت ممکن است ادماتوز شده و حاوی ترشحات نزله ای-فیبرینی داخل لوله باشد در برخی از موارد طبیعی در مرغ های تخم گذار و تلقیح داخل وریدی جوجه ها در آزمایشگاه، تورم کلیه به همراه رسوب اورات احشایی رخ داد.

در تشخیص کالبد گشایی در  اشکال حاد در ماکیان ادم، خونریزی و کانون های دژنراتیو نکروتیک و هموراژیک در ارگان های داخلی، پر خونی و یا خونریزی به میزان مختلف در پوست , کبد, طحال, کلیه، قلب و ریه ممکن است دیده شود. در جوجه ها تورم سر، صورت، گردن و شانه ها ممکن است مشاهده شود که در نتیجه ی ادم زیر جلدی و احتمالا همراه با خونریزی پتشی تا اکیموز مشاهده می شود. ادم اطراف حدقه ممکن است دیده شود. کانون های نکروزه، خونریزی و سیانوزه پوست در نواحی بدون پر، بویژه تاج و ریش گزارش شده است. ضایعات در اندام های احشایی با توجه به سویه ی ویروس متنوع است، اما بیشتر به صورت خونریزی در سطح سروزی و موکوسی و کانون های نکروزه در پارانشیم اندام های احشایی دیده می شود.

در پرندگانی که به طور ناگهانی می میرند، اغلب جراحاتی دیده نمی شود. در اشکال حاد، ممکن است اکسودای فیبرینی بر روی کیسه‌های هوایی، مجرای تخم، کیسه پریکارد یا روی پرده صفاق وجود داشته باشد. نکروز میوکارد و میوکاردیت اغلب ویژگی های قابل توجه برخی از حدت های ویروس هستند. برخی از ویروس ها درگیری سیستم عصبی مرکزی را نشان می دهند و اغلب این عفونت با ایجاد  آستین دور عروقی و نکروز سلول های عصبی همراه است. در اکثر آلودگی های ویروس های HPAI، کانون های نکروزه در پانکراس، طحال،قلب و گاها کبد و کلیه شایع است. ضایعات کلیوی ممکن است با رسوب اورات همراه باشد. ریه ها دچار پنومونی بینابینی کانونی تا منتشر به همراه ادم می شوند. ریه دچار احتقان و خونریزی می شود. بورس کلوآکی و تیموس آتروفی می شوند. بزرگی طحال در اغلب ماکیان مبتلا به ویروس H5N1 HPAI گزارش شده است.